European Observatory for Nanomaterials

Nanomateriały odgrywają coraz większą rolę w sektorze żywności. Trwają prace badawcze i rozwojowe dotyczące potencjalnych korzyści i zagrożeń wynikających ze stosowania nanomateriałów do zmiany właściwości żywności, np. jej smaku czy tekstury. Ze względu na coraz częstsze stosowanie nanomateriałów w łańcuchu pasz i żywności istotne jest poznanie właściwości i charakterystyki nanomateriałów oraz określenie, czy stanowią one potencjalne zagrożenie dla zdrowia lub środowiska.

W Unii Europejskiej za ocenę ryzyka stosowania nanomateriałów w żywności i paszach oraz w materiałach mających kontakt z żywnością odpowiedzialny jest Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA). Urząd bada, czy istnieje ewentualne ryzyko, zanim nanomateriał zostanie dopuszczony do stosowania. Ocena przeprowadzana jest w ramach paneli naukowych Urzędu skupiających niezależnych ekspertów z całej Europy. Zezwolenie wydawane jest przez państwa członkowskie i Komisję Europejską i określa warunki stosowania oraz ewentualne wymagania dotyczące oznakowania nanomateriałów.

W UE obowiązuje już kilka rozporządzeń dotyczących stosowania nanomateriałów właśnie w sektorze żywności.

Nowa żywność

Na mocy unijnych przepisów nowa żywność to żywność, która nie była spożywana w UE w znaczących ilościach przed dniem 15 maja 1997 r., kiedy weszło w życie pierwsze rozporządzenie dotyczące nowej żywności. Mogą to być nowo opracowane produkty innowacyjne; produkty, które zostały opracowane w wyniku zastosowania nowych technologii i procesów produkcyjnych, lub żywność spożywana tradycyjnie w krajach spoza UE. Żywność składająca się z wytworzonych nanomateriałów lub zawierająca takie nanomateriały również stanowi nową żywność. W rozporządzeniu dotyczącym nowej żywności znajduje się osobna definicja „wytworzonych nanomateriałów”, wykorzystana także w rozporządzeniu w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności.

Rozporządzenie dotyczące nowej żywności określa obowiązki dotyczące wytworzonych nanomateriałów – nanomateriałów celowo wytworzonych w celu posiadania określonych właściwości – w tym wymagania dotyczące wprowadzania nowej żywności do obrotu w UE, takie jak obowiązek uzyskania uprzedniego zezwolenia na materiał od Komisji Europejskiej. Nowa żywność może być dopuszczona do stosowania w UE tylko w przypadku, gdy nie stanowi zagrożenia dla zdrowia publicznego, jej wartość odżywcza nie ustępuje wartości zastępowanego produktu podobnego, a jej zastosowanie nie wprowadza konsumentów w błąd.

Nanomateriały jako dodatki do żywności

Rozporządzenie w sprawie dodatków do żywności określa listę dopuszczonych dodatków, enzymów i aromatów. Jeżeli zmieni się proces produkcji lub materiały wyjściowe do produkcji już dopuszczonego dodatku do żywności, uznaje się go za nowy dodatek wymagający ponownej oceny. Istotną zmianą materiałów wyjściowych jest, na przykład, zmiana wielkości cząstek, w tym poprzez zastosowanie nanotechnologii.

Oznakowanie żywności zawierającej wytworzone nanomateriały

Rozporządzenie w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności określa zasady oznakowywania składników żywności, w tym wymagania dotyczące wytworzonych nanomateriałów w produktach żywnościowych. Na mocy tego rozporządzenia wszystkie składniki w postaci wytworzonych nanomateriałów muszą być wyraźnie wskazane w wykazie składników. Po nazwie tych składników umieszcza się w nawiasach wyraz „nano”.

Nanomateriały w materiałach z tworzyw sztucznych do kontaktu z żywnością

Materiały przeznaczone do kontaktu z żywnością są szeroko stosowane w łańcuchu dostaw do transportu i ochrony żywności – to w nie pakowane są kanapki czy mleko. Obowiązują przepisy mające zagwarantować, że z materiałów tych do żywności nie będą przedostawać się szkodliwe substancje – np. ogólne prawodawstwo w sprawie materiałów przeznaczonych do kontaktu z żywnością oraz rozporządzenie w sprawie materiałów i wyrobów z tworzyw sztucznych przeznaczonych do kontaktu z żywnością.

Rozporządzenie w sprawie materiałów i wyrobów z tworzyw sztucznych przeznaczonych do kontaktu z żywnością dotyczy po części potencjalnego uwalniania chemikaliów z materiałów do kontaktu z żywnością oraz unikania stosowania szkodliwych chemikaliów w takich materiałach. Określa reguły dotyczące składu materiałów z tworzyw sztucznych przeznaczonych do kontaktu z żywnością i ustanawia unijny wykaz substancji dopuszczonych do stosowania przy produkcji takich materiałów. Rozporządzenie określa także ograniczenia dotyczące stosowania takich substancji i ustanawia zasady sprawdzania zgodności materiałów i wyrobów z tworzyw sztucznych.

W przypadku materiałów lub wyrobów wielowarstwowych nawet warstwa tworzywa sztucznego niestykająca się bezpośrednio z żywnością i odgraniczona od niej barierą funkcjonalną może zawierać substancje w nanopostaci tylko wtedy, jeżeli uzyskano wyraźne pozwolenie na stosowanie takiej nanopostaci.

Nanomateriały w aktywnych i inteligentnych materiałach przeznaczonych do kontaktu z żywnością

Aktywne lub inteligentne materiały przeznaczone do kontaktu z żywnością mogą wydłużać okres jej przydatności do spożycia poprzez utrzymanie lub polepszanie stanu zapakowanego produktu w procesie uwalniania substancji do żywności lub jej atmosfery bądź odwrotnego wchłaniania. Takie materiały to np. opakowania, sztućce, naczynia czy deski do krojenia.

Rozporządzenie UE w sprawie aktywnych i inteligentnych materiałów i wyrobów przewiduje utworzenie unijnego katalogu substancji dopuszczonych do stosowania przy produkcji aktywnych i inteligentnych materiałów.