European Observatory for Nanomaterials

Τα νανοϋλικά επηρεάζουν ολοένα και περισσότερο τον τομέα των τροφίμων. Επί του παρόντος, στον τομέα της έρευνας και ανάπτυξης διερευνώνται τα πιθανά οφέλη και οι κίνδυνοι της χρήσης νανοϋλικών για σκοπούς αλλαγής των ιδιοτήτων των τροφίμων, για παράδειγμα της γεύσης ή της υφής τους. Δεδομένης της αυξημένης χρήσης των νανοϋλικών στην αλυσίδα τροφίμων και ζωοτροφών, είναι σημαντικό να γνωρίζουμε τις ιδιότητες και τα χαρακτηριστικά των νανοϋλικών, καθώς και το εάν προκαλούν ανησυχία για την υγεία ή το περιβάλλον.

Στην ΕΕ, αρμόδια για την αξιολόγηση των κινδύνων από τη χρήση νανοϋλικών στα τρόφιμα, τις ζωοτροφές και στα υλικά που προορίζονται να έλθουν σε επαφή με τρόφιμα είναι η Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA). Η αξιολόγηση αποσκοπεί στον προσδιορισμό τυχόν κινδύνων που πρέπει να ληφθούν υπόψη πριν από τη χορήγηση άδειας χρήσης των νανοϋλικών. Η αξιολόγηση διενεργείται από τις επιστημονικές επιτροπές της EFSA, τις οποίες απαρτίζουν ανεξάρτητοι εμπειρογνώμονες από ολόκληρη την Ευρώπη. Στην άδεια που ενδέχεται να χορηγηθεί κατόπιν της αξιολόγησης, βάσει απόφασης των κρατών μελών και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, καθορίζονται οι όροι χρήσης των νανοϋλικών και τυχόν απαιτήσεις επισήμανσης.

Στην ΕΕ εφαρμόζονται ήδη αρκετοί κανονισμοί που καλύπτουν ειδικά τη χρήση των νανοϋλικών στον τομέα των τροφίμων.

Νέα τρόφιμα

Βάσει της ενωσιακής νομοθεσίας, νέο τρόφιμο είναι τρόφιμο το οποίο δεν καταναλωνόταν ευρέως στην ΕΕ πριν από τις 15 Μαΐου 1997, ημερομηνία κατά την οποία τέθηκε σε ισχύ ο πρώτος κανονισμός σχετικά με τα νέα τρόφιμα. Νέα τρόφιμα μπορούν να είναι προσφάτως αναπτυχθέντα τρόφιμα, καινοτόμα τρόφιμα, τρόφιμα που παράγονται με χρήση νέων τεχνολογιών και διεργασιών παραγωγής, καθώς και τρόφιμα που καταναλώνονται ή καταναλώνονταν παραδοσιακά εκτός ΕΕ. Νέα τρόφιμα θεωρούνται επίσης τα τρόφιμα που αποτελούνται από, ή περιέχουν, τεχνολογικώς επεξεργασμένα νανοϋλικά. Στον κανονισμό σχετικά με τα νέα τρόφιμα παρέχεται συγκεκριμένος ορισμός των «τεχνολογικώς επεξεργασμένων νανοϋλικών» ή «τεχνικών νανοϋλικών», ο οποίος χρησιμοποιείται επίσης και στον κανονισμό σχετικά με την παροχή πληροφοριών για τα τρόφιμα στους καταναλωτές.

Στον κανονισμό σχετικά με τα νέα τρόφιμα καθορίζονται οι υποχρεώσεις που ισχύουν για τα τεχνολογικώς επεξεργασμένα νανοϋλικά, δηλ. τα νανοϋλικά που έχουν υποβληθεί τεχνολογικώς σε επεξεργασία προκειμένου να αποκτήσουν συγκεκριμένες ιδιότητες, συμπεριλαμβανομένων των απαιτήσεων σχετικά με τη διάθεση ενός νέου τροφίμου στην αγορά της ΕΕ, όπως η εξασφάλιση προηγούμενης έγκρισης του υλικού από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Η χρήση ενός νέου τροφίμου στην ΕΕ εγκρίνεται μόνο εφόσον δεν ενέχει κίνδυνο για τη δημόσια υγεία, δεν έχει υποβαθμισμένη διατροφική αξία, σε περίπτωση που αντικαθιστά παρόμοιο τρόφιμο, και δεν παραπλανά τον καταναλωτή.

Τα νανοϋλικά ως πρόσθετα τροφίμων

Στον κανονισμό για τα πρόσθετα τροφίμων θεσπίζεται κατάλογος εγκεκριμένων πρόσθετων, ενζύμων και αρωματικών υλών. Σε περίπτωση αλλαγών στη διαδικασία παραγωγής ή στα υλικά εκκίνησης ενός ήδη εγκεκριμένου πρόσθετου τροφίμων, το εν λόγω πρόσθετο θεωρείται διαφορετικό και πρέπει να αξιολογείται εκ νέου. Για παράδειγμα, μια σημαντική διαφορά όσον αφορά τα υλικά εκκίνησης είναι κάποια αλλαγή στο μέγεθος των σωματιδίων όπως, μεταξύ άλλων, μέσω της χρήσης νανοτεχνολογίας.

Επισήμανση τροφίμων που περιέχουν τεχνολογικώς επεξεργασμένα νανοϋλικά

Στον κανονισμό για την παροχή πληροφοριών για τα τρόφιμα στους καταναλωτές καθορίζονται οι κανόνες σχετικά με την επισήμανση των συστατικών των τροφίμων, στους οποίους περιλαμβάνονται απαιτήσεις που εφαρμόζονται για τα τεχνολογικώς επεξεργασμένα νανοϋλικά σε προϊόντα διατροφής. Βάσει του κανονισμού, στον κατάλογο συστατικών πρέπει να αναγράφονται με σαφήνεια όλα τα συστατικά που είναι τεχνολογικώς επεξεργασμένα νανοϋλικά. Η λέξη "νανο" εντός παρένθεσης πρέπει να προηγείται της ονομασίας των εν λόγω συστατικών.

Νανοϋλικά σε πλαστικά υλικά που προορίζονται να έλθουν σε επαφή με τρόφιμα

Στην αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων γίνεται ευρεία χρήση υλικών που προορίζονται να έλθουν σε επαφή με τρόφιμα για τους σκοπούς της μεταφοράς και προστασίας των τροφίμων, για παράδειγμα η συσκευασία των σάντουιτς που τρώμε και του γάλακτος που αγοράζουμε. Υπάρχουν αρκετοί κανονισμοί που αποσκοπούν να διασφαλίσουν ότι αποφεύγεται η ελευθέρωση επιβλαβών χημικών ουσιών στα τρόφιμα, όπως η γενική νομοθεσία σχετικά με τα υλικά που προορίζονται να έλθουν σε επαφή με τρόφιμα και ο κανονισμός σχετικά με τα πλαστικά υλικά που προορίζονται να έλθουν σε επαφή με τρόφιμα.

Ο κανονισμός σχετικά με τα πλαστικά υλικά που προορίζονται να έλθουν σε επαφή με τρόφιμα έχει εν μέρει ως επίκεντρο την πιθανότητα ελευθέρωσης χημικών ουσιών από τα υλικά που προορίζονται να έλθουν σε επαφή με τρόφιμα, καθώς και την αποφυγή της χρήσης επιβλαβών χημικών σε αυτού του είδους τα υλικά. Στον εν λόγω κανονισμό θεσπίζονται κανόνες σχετικά με τη σύνθεση των υλικών που προορίζονται να έλθουν σε επαφή με τρόφιμα, καθώς και ένας ενωσιακός κατάλογος των ουσιών που επιτρέπεται να χρησιμοποιούνται για την κατασκευή υλικών που προορίζονται να έλθουν σε επαφή με τρόφιμα. Στον κανονισμό θεσπίζονται επίσης περιορισμοί της χρήσης των εν λόγω ουσιών και κανόνες για την επαλήθευση της συμμόρφωσης των πλαστικών υλικών και αντικειμένων.

Όσον αφορά τα πολυστρωματικά υλικά ή αντικείμενα, ακόμη και το στρώμα πλαστικής ύλης που δεν έρχεται σε άμεση επαφή και διαχωρίζεται από το τρόφιμο με λειτουργικό φραγμό επιτρέπεται να περιέχει ουσίες σε νανομορφή μόνον εάν για τη συγκεκριμένη νανομορφή έχει χορηγηθεί ρητή άδεια.

Νανοϋλικά σε ενεργά και νοήμονα υλικά που προορίζονται να έλθουν σε επαφή με τρόφιμα

Τα ενεργά και νοήμονα υλικά που προορίζονται να έλθουν σε επαφή με τρόφιμα παρατείνουν τη διάρκεια ζωής διατηρώντας ή βελτιώνοντας την κατάσταση του συσκευασμένου τροφίμου μέσω της ελευθέρωσης ή της απορρόφησης ουσιών από τα τρόφιμα ή το περιβάλλον τους. Ορισμένα παραδείγματα είναι τα υλικά συσκευασίας τροφίμων, τα μαχαιροπήρουνα, τα πιάτα και οι επιφάνειες κοπής.

Ο κανονισμός της ΕΕ σχετικά με τα ενεργά και νοήμονα υλικά και αντικείμενα προβλέπει τη θέσπιση ενωσιακού καταλόγου ουσιών που επιτρέπεται να χρησιμοποιούνται για την κατασκευή ενεργών και νοημόνων υλικών.